Θα αναρωτιέστε αν αυτούς τους καιρούς, καιρούς του κορονοϊού, μπορούν να υπάρχουν «καλές ειδήσεις» από τη Βραζιλία. Τη Βραζιλία του Μπολσονάρο (ή των στρατιωτικών;), τη Βραζιλία των απέραντων παραγκουπόλεων, τη Βραζιλία της ακραίας ανισότητας.
Όποια «καλή είδηση» μεταφέρουμε εδώ δεν μπορεί και δεν θέλει να κρύψει τις πραγματικότητες εξαθλίωσης εκατομμυρίων σε μια χώρα που το 1% έχει στην κατοχή του το 49% της καλλιεργήσιμης γης και το 10% νέμεται το 50% του ΑΕΠ.
Απέναντι σε αυτήν την πραγματικότητα στέκονται εκατομμύρια άνθρωποι με αλληλεγγύη και αυτοοργάνωση. Για να επιβιώσουν. Ο τίτλος με «τους μικρούς παράδεισους μέσα στην κόλαση» μπορεί να μοιάζει δραματικός και υπερβολικός όμως πιστέψτε με, όταν αλληλεγγύη σημαίνει το φαϊ κάθε μέρας για μία οικογένεια στην οποιαδήποτε φαβέλα, είναι πράγματι ένας παράδεισος μέσα στην κόλαση. Χωρίς καμιά υπερβολή. Όλους τους καιρούς. Και ιδιαίτερα σε αυτούς εδώ τους καιρούς του κορονοϊού, που έρχεται να προσθέσει έναν ακόμα εχθρό στην καθημερινότητα τους: την πείνα. Εκατομμύρια άνθρωποι δεν μπορούν να έχουν καμία ενημέρωση για το τι πρέπει να κάνουν. Εκατομμύρια άνθρωποι δεν μπορούν να «κρατάνε αποστάσεις», όπως σοφά συστήνουν οι γραφειοκράτες του ΠΟΥ. Εκατομμύρια άνθρωποι δεν μπορούν να πλένουν τα χέρια τους γιατί δεν έχουν νερό. Και ακόμα χειρότερα: εκατομμύρια άνθρωποι που δεν μπορούν να βγουν στο δρόμο για να εξασφαλίσουν τα προς το ζην, δεν μπορούν να έχουν ένα πιάτο φαϊ τη μέρα. Το κράτος δεν υπήρξε ποτέ γι’ αυτούς ως «φροντίδα». Η μόνη τους φροντίδα είναι η αυτοοργάνωση. Και η αλληλοβοήθεια.
Οι φαβέλες μπροστά στην πανδημία: έλλειψη νερού και περίσσεια αλληλεγγύης.
Στις φαβέλες των πόλεων της Βραζιλίας ζουν 13-15 εκατομμύρια άνθρωποι κάτι παραπάνω από το 6% του συνολικού πληθυσμού της χώρας (210 εκατομμύρια).
Η ζωή τους είναι δύσκολη. Όχι λόγω της εγκληματικότητας και των ναρκοσυμμοριών (το φαινόμενο είναι υπαρκτό, όμως η πολυπλοκότητά του και οι δεσμοί των συμμοριών με τον κοινωνικό ιστό δεν επιτρέπει εύκολες ερμηνείες ή απλουστευτικές περιγραφές), αλλά λόγω της παντελούς έλλειψης οποιασδήποτε αστικής υποδομής και κυρίως λόγω της κρατικής καταστολής. Της κρατικής ΒΙΑΣ, για να πούμε τα πράγματα με το όνομά τους. Οι άνθρωποι στις φαβέλες, υπό το πρόσχημα της καταπολέμησης του ναρκεμπορίου, ζουν ένα συνεχή πόλεμο από τη μεριά του κράτους που στοιχίζει κάθε μέρα -μα κάθε μέρα- ζωές φαβελάων.
Οι ελπίδες για αλλαγές που αχνοφάνηκαν με την εκλογή της κυβέρνησης Λούλα το 2003 γρήγορα εξανεμίστηκαν. Οι λόγοι πολλοί, όμως θα μείνουμε σε έναν από αυτούς, απότοκο της πολιτικής που ακολούθησαν οι κυβερνήσεις του PT: η ανάληψη εκ μέρους της Βραζιλίας δύο διεθνών μεγα-διοργανώσεων (Μουντιάλ το 2014 και Ολυμπιάδα το 2016) έδωσε τη χαριστική βολή σε οποιοδήποτε ψήγμα εναλλακτικών πολιτικών. Η άνοδος της αξίας της γης λόγω ολυμπιακών έργων και βέβαια η «ασφάλεια των επισκεπτών» (ιδιαίτερα στο Ρίο που οι φαβέλες είναι μέσα στον ιστό της πόλης) απαιτούσε την ισοπέδωση αρκετών από αυτές και την απόλυτη στρατιωτικοποίηση των υπολοίπων1.
Μέσα σε αυτό το περιβάλλον που συνοδεύεται από ανέχεια, επισφάλεια, βία και στιγματισμό των κατοίκων ήρθε να προστεθεί και η απειλή της πανδημίας. Με την κυβέρνηση Μπολσονάρο να αρνείται πεισματικά να πάρει οποιοδήποτε μέτρο2 προστασίας του πληθυσμού (πόσω μάλλον των φαβελάων), οι κάτοικοι άρχισαν να οργανώνουν μόνοι τους την συλλογική προστασία: Από την ενημέρωση και την πρόληψη έως την κάλυψη των αναγκών για φαγητό έως την ιατρική φροντίδα, ένα τεράστιο κίνημα αυτοοργανωμένων δικτύων προσπαθεί να περιορίσει την εξάπλωση του ιού στις φαβέλες και να διαχειριστεί τις συνέπειες του. Με το κράτος απόλυτα απόν.
«Δεν είχαμε πολλές επιλογές πέρα από την αυτοδιαχείριση της κρίσης και την αυτοοργάνωση» λέει ο Gilson Rodrigues, πρόεδρος της Ένωσης Κατοίκων και Μικροπωλητών της Παραϊσόπολης, της δεύτερης σε πληθυσμό φαβέλας του Σάο Πάολο με 100.000 κατοίκους. «Ξεκινήσαμε με εθελοντές κατοίκους και οργανώσεις κατοίκων καμπάνιες ενημέρωσης, συλλογής τροφίμων, παραγωγής μασκών, καταγραφής περιστατικών, ιατρικής βοήθειας. Αυτή τη στιγμή έχει δημιουργηθεί ένα τεράστιο δίκτυο, όχι μόνο εδώ στο Σάο Πάολο αλλά σε όλη τη χώρα και η καμπάνια #COVID19NasFavelas που, ελλείψει οποιασδήποτε θεσμικής βοήθειας, προσπαθεί να καλύψει όλες τις ανάγκες και να συντονίσει την αλληλεγγύη».
Λαϊκές επιτροπές, αυτοοργανωμένα συντονιστικά και συμβούλια κρίσης
Ξεκίνησαν παράλληλα σε πολλές φαβέλες από κατοίκους και οργανώσεις τους, και σχεδόν αμέσως επεκτάθηκαν σε όλες τις φαβέλες της Βραζιλίας.
«Τα πρώτα θύματα αυτής της πανδημίας θα είμαστε οι φτωχοί. Δεν έχουμε τίποτα παρά μόνο εμάς τους ίδιους. Σκεφτήκαμε λοιπόν ότι αν δεν κάνουμε κάτι θα δούμε τους γείτονές μας να πεθαίνουν, εμάς τους ίδιους να πεθαίνουμε. Είμαστε αυτοαπασχολούμενοι, πλανόδιοι πωλητές, ανακυκλωτές αλουμίνιου και χαρτιού, ρακοσυλλέκτες… μερικοί από μας έχουν 8 και 10 παιδιά. Δεν πρέπει να βγούμε να δουλέψουμε -το καταλαβαίνουμε- και θα έρθει μια στιγμή που δεν θα έχουμε να φάμε» λέει ο Κλαούντιο, σύντροφος και κάτοικος της φαβέλας Monte Azul στο Σάο Πάολο..
«Σκεφτήκαμε λοιπόν να αρχίσουμε να στηρίζουμε τους πιο αδύναμους από εμάς: ηλικιωμένους, άρρωστους, οικογένειες με πολλά παιδιά. Αλλά μετά αυτό ήθελε συντονισμό και οργάνωση, στην πανδημία οι ανάγκες είναι αυξημένες, δεν είναι όπως η κάθε μέρα. Έτσι λοιπόν φτιάξαμε τη λαϊκή επιτροπή της κοινότητας».
Η επιτροπή παράγει και μοιράζει πληροφοριακό υλικό σχετικά με την πανδημία, γυρνάει τη γειτονιά με αυτοκίνητα με ντουντούκες και οργανώνει αποστολή μηνυμάτων μέσω whatsapp για να ενημερώνει για τα μέτρα πρόληψης, συγκεντρώνει τρόφιμα, συντονίζει το μοίρασμά τους. Φυσικά και δεν είναι μία ενστικτώδης αντίδραση μπροστά στον κίνδυνο. Η αποτελεσματικότητα των λαϊκών επιτροπών βασίζεται σε μια ισχυρή αίσθηση κοινότητας και στην εμπειρία χρόνων αλληλοβοήθειας και οργάνωσης απέναντι σε πολλούς κινδύνους.
«Οργανωθήκαμε για να ενισχύσουμε το λαό, δηλαδή εμάς τους ίδιους. Το κράτος μπορεί και να εύχεται να έρθει εδώ ο κορονοϊός και να μας τελειώσει, θέλει να τελειώνει με μας, του περισσεύουμε» λέει ο Κλαούντιο.
«Και ξέρεις; Αν δεν δούμε εδώ δεκάδες χιλιάδες θανάτους που ακούμε ότι μετράνε από την πανδημία διάφορα κράτη που έχουν πολλά πιο πολλά από εμάς εδώ στις φαβέλες, είναι γιατί εμείς οργανωνόμαστε πόρτα την πόρτα, αλλά και γιατί δυστυχώς εμείς δεν έχουμε πολλούς ηλικιωμένους: τους τελείωσαν η φτώχεια, οι αρρώστιες, η βία, το κράτος, οι ελίτ, πριν προλάβουν να γίνουν «ηλικιωμένοι». Ο μέσος όρος ζωής εδώ, στη φαβέλα, είναι τα 48 χρόνια» λέει η Alexandra, κάτοικος της περίφημης (από την ομώνυμη ταινία) Πόλης του Θεού.
Στην Πόλη του Θεού, όπως και στην Ροζίνια, τις δύο πιο γνωστές φαβέλες του Ρίο (τα τελευταία χρόνια πόλος έλξης «εναλλακτικού τουρισμού» αλλά και τουριστών τύπου «σαφάρι») συγκεντρώνεται, λόγω της αναγνωρισιμότητάς τους, μεγάλη ανθρωπιστική βοήθεια για την αντιμετώπιση της πανδημίας. «Το γεγονός ότι γίναμε ορατοί και αναγνωρίσιμοι λόγω της ταινίας, δεν σημαίνει ότι άλλαξαν και οι συνθήκες της ζωής μας. Άλλωστε η ταινία μας έκανε μεν ορατούς, αλλά επικεντρώθηκε σε μία μόνο πλευρά της ζωής της κοινότητας, εκείνην των ναρκοσυμμοριών. Είναι μέρος της κοινότητας αλλά δεν υπάρχει μόνο αυτή η πλευρά στη ζωή μας. Επιβιώνουμε γιατί αναπτύσσουμε συλλογικές συμπεριφορές και απέναντι σε αυτήν την πλευρά. Όχι απαραίτητα συμπεριφορές σύγκρουσης. Αλλά μιας ιδιότυπης διαπραγμάτευσης που τώρα μας οδηγεί όλους στον ίδιο σκοπό: αντιμετώπιση της πανδημίας με όλα τα δυνατά μέσα. Και σε αυτό συνεισφέρουν όλοι όσοι συνυπάρχουμε στην κοινότητα» απαντάει αιχμηρά η Μ. (που δεν θέλει να αναφερθεί το όνομά της) στην ερώτηση για τη στάση των νάρκος στην Πόλη του Θεού αυτές τις μέρες.
Στην Πόλη του Θεού, στη Ροζίνια, στο Complexo d’ Alemao, στο Mare, στην Providencia, στην Paraisopolis… σε ΟΛΕΣ τις φαβέλες, απ’ άκρη σ’ άκρη στη Βραζιλία, κάτοικοι, ακτιβιστικές οργανώσεις, ανθρωπιστικές οργανώσεις, σωματεία, συγκροτήματα rap, fank, hip-hop, pagodi, καλλιτεχνικά γκρουπ, σχολές σάμπας, κινήματα γυναικών, ομάδες πληροφόρησης, έχουν ενωθεί στον αγώνα ενάντια στον κορονοϊό.
Στο Complexo d’ Alemao, ένα συγκρότημα φαβελών στο Ρίο με 69.000 κατοίκους, σχημάτισαν ένα αυτοοργανωμένο συντονιστικό διαχείρισης της κρίσης (gabinete de crise, συμβούλιο κρίσης: https://www.facebook.com/gabinetealemao/). Η πρωτοβουλία ξεκίνησε από τη συλλογικότητα Ocupa Alemao, την ομάδα πληροφόρησης Papo Reto και την ενημερωτική εφημερίδα-ιστοσελίδα των κοινοτήτων Voz das Comunidades (Η Φωνή των Κοινοτήτων). Αρχικός στόχος η ενημέρωση των κατοίκων και η συγκέντρωση χρημάτων για την αγορά νερού. «Είμαι 74 χρονών και δεν μπορώ πια να κουβαλάω πάνω νερό, κι έπειτα εδώ κι ένα μήνα το νερό κάτω στην πλατεία κόβεται για ώρες, πώς να πλύνουν τα παιδιά τα χέρια τους;» λέει η δόνια Jurema. Η έλλειψη νερού είναι ένα από τα μεγάλα προβλήματα στις φαβέλες. Το gabinete de crise στο Alemao κατάφερε να εξασφαλίσει πόρους για αγορά νερού σε μπιτόνια που καλύπτουν τις ανάγκες για νερό των πιο ευάλωτων οικογενειών για 4 εβδομάδες (στοιχεία 22/3). Το παράδειγμα του Alemao ακολούθησαν γρήγορα και άλλες φαβέλες.
Στο Morro Chapazao, στα βόρεια του Ρίο, το Movimiento de Comunidades Populares (MCP) της κοινότητας Chico Mentes (30.000 κάτοικοι) που 20 χρόνια τώρα χτίζει δομές αυτονομίας έξω από την αγορά και το κράτος (αυτόνομο σχολείο, κοινοτική αυτοδιαχειριζόμενη τράπεζα, κοινοτική αυτοδιαχειριζόμενη αποθήκη τροφίμων και συνεταιρισμούς εργαζομένων) πέρα από την οργάνωση των αναγκών των κατοίκων, συνέβαλλε μέσω της Φωνής των Κοινοτήτων στη δημιουργία ενός πανεθνικού Δικτύου Ενημέρωσης.
«Εκείνοι συμφώνησαν να μας σκοτώσουν, εμείς συμφωνήσαμε να μην πεθάνουμε»
Η ανταπόκριση τόσο όσον αφορά τη συμμετοχή κατοίκων στα gabinete de crise, τις λαϊκές επιτροπές και τα συντονιστικά, όσο και στη στήριξη για τη συγκέντρωση πόρων μέσω της καμπάνιας #COVID19NasFavelas ξεπερνάει κάθε προσδοκία. «Συγκεντρώνονται τόνοι από τρόφιμα και διανέμονται, με αυστηρή προτεραιότητα, στις οικογένειες που είναι πιο ευάλωτες. Εδώ γνωριζόμαστε όλοι, ξέρουμε ποιος έχει ανάγκη, δε χρειάζεται να περάσουμε από τις συμπληγάδες της γραφειοκρατίας για να πάρουμε ένα πιάτο φαϊ….
Είναι αδύνατον όμως να καλυφθούν από την αλληλεγγύη οι ανάγκες σε νερό και τρόφιμα για όλους. Διεκδικούμε από το κράτος τη σύνδεση στο σύστημα ύδρευσης για όλες τις κοινότητες στις φαβέλες και ένα ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα για κάθε οικογένεια όσο διαρκεί η κρίση της πανδημίας. Ωστόσο δεν μπορούμε να μείνουμε με τα χέρια σταυρωμένα περιμένοντας το κράτος. Προτεραιότητα του κράτους είναι η καταστολή. Ακόμα και τώρα που μιλάμε (27/4) είναι σε εξέλιξη αστυνομικο-στρατιωτική επιχείρηση στο Complexo d’ Alemao που ανάγκασε τους εκεί συντρόφους του gabinete de crise να διακόψουν τη διανομή τροφίμων» λέει σε τηλεφωνική συνομιλία η Μαρισόλ από το συντονιστικό της φαβέλας Villa Kennedy.
«Διεκδικούμε αλλά δεν μπορούμε να περιμένουμε, αν περιμένουμε θα πεθάνουμε» λέει ο Gilson Rodrigues, πρόεδρος της Ένωσης κατοίκων της Paraisopolis. «Εδώ δεν έρχονται ασθενοφόρα να παραλάβουν αρρώστους, δεν κάνουν τεστ, δεν κάνουν καταγραφή κρουσμάτων, είμαστε ανύπαρκτοι για το δημόσιο σύστημα υγείας. Οργανωθήκαμε λοιπόν και μείς και κάνουμε ότι είναι δυνατόν μόνοι μας».
Τεστ δεν μπορούν να κάνουν αλλά με πρωτοβουλία του Σωματείου Γυναικών Μικροπωλητριών της φαβέλας κατάφεραν με μια πανεθνική ιντερνετική καμπάνια να συγκεντρώσουν 263.000 ρεάλες (52.000 δολάρια) και έτσι μπόρεσαν να συμβληθούν με 3 ασθενοφόρα (το ένα με εξοπλισμό εντατικής) και με μια ομάδα εφτά γιατρών. Αυτοί οι συμβεβλημένοι γιατροί εκπαίδευσαν 240 κατοίκους εθελοντές για να προσφέρουν τις πρώτες βοήθειες σε ασθενείς με συμπτώματα. «Τι άλλο μπορούσαμε να κάνουμε; Εδώ δεν υπάρχουν γιατροί ή νοσοκομεία και τα ασθενοφόρα δεν έρχονται. Σε μια στιγμή κρίσιμη οι άνθρωποι θα πέθαιναν περιμένοντας ένα ασθενοφόρο που δεν θα έφτανε ποτέ» λέει ο πρόεδρος της Ένωσης Κατοίκων.
Presidente de la calle (πρόεδρος του δρόμου)
Ήταν μια παλιά συνήθεια-θεσμός, τα χρόνια που οι πρώτες κοινότητες καταλήψεων γης έβαζαν τα θεμέλια των πρώτων σπιτιών: ένα συντονιστής για κάθε τόσα σπίτια που είχε την ευθύνη τσιλιαδόρου για τυχόν εμφάνιση δυνάμεων καταστολής αλλά και που φρόντιζε να μεταφέρει στη συνέλευση των καταληψιών όλες τις ανάγκες που εμφανίζονταν στο δρόμο που ήταν υπ’ ευθύνη του.
Ο «θεσμός» με τα χρόνια εγκαταλείφθηκε. Μπροστά όμως στην κρίσιμη για τις φαβέλες απειλή της πανδημίας, επαναεπινοήθηκε: ξεκίνησε από την Paraisopolis και όπως όλες οι πρωτοβουλίες της μιας φαβέλας γρήγορα επεκτάθηκε και σε άλλες. Στις περισσότερες λοιπόν φαβέλες του Ρίο και του Σάο Παόλο σήμερα υπάρχει σε κάθε δρόμο, ανά 50 σπίτια, ο presidente de la calle (morador monitor: κάτοικος μόνιτορ, λέγεται σε άλλες φαβέλες): ένας εθελοντής κάτοικος επιφορτισμένος με το καθήκον να καταγράφει τις ανάγκες αυτών των 50 σπιτιών του δρόμου, να καταγράφει τα άτομα υψηλού κινδύνου, να καταγράφει τυχόν συμπτώματα σε κατοίκους και πάνω από όλα να σημαίνει συναγερμό σε περίπτωση πιθανού κρούσματος. Από κει και πέρα η αντιμετώπιση διαφέρει ανάλογα με τις δυνατότητες της κάθε φαβέλας. Στην Paraisopolis ενεργοποιείται άμεσα η συμβεβλημένη ιατρική ομάδα και ακολουθεί τα πρωτόκολλα. Σε άλλες φαβέλες οι ασθενείς απομονώνονται σε κοινοτικούς χώρους που έχουν προετοιμαστεί γι’ αυτό και με τη βοήθεια αλληλέγγυων γιατρών ή ανθρωπιστικών οργανώσεων οι βαριές περιπτώσεις μεταφέρονται σε νοσοκομεία. Κλειδί σε όλη αυτή την αβέβαιη περιπέτεια για να σωθούν ζωές ανθρώπων είναι ο ρόλος του presidente de la calle.
«Η θα επινοήσουμε ή θα πεθάνουμε» έλεγε ο μεγάλος δάσκαλος και φιλόσοφος Simón Rodrigeuz. Η επινοητικότητα των αδυνάτων είναι μια συλλογική σοφία υπεράσπισης της ζωής. Και ναι, στις φαβέλες σώζει ζωές.
Ενημέρωση από τα κάτω
Το μεγάλο στοίχημα στις φαβέλες ήταν η ενημέρωση των κατοίκων τους. Τίποτε από όλα αυτά, που παραπάνω περιγράφονται, δεν θα ήταν αποτελεσματικό εάν δεν έτρεχε από τα μέσα και από τα κάτω μία ενημέρωση για το τι είναι η απειλή του κορονοϊού και για το «τι πρέπει όλοι εμείς οι φαβελάοι να κάνουμε».
«Κανείς στις τηλεοράσεις και τις ειδήσεις δεν μιλάει για τίποτε άλλο εκτός από τον κορονοϊό. Κανείς όμως δε σκέφτεται ότι πολλές οικογένειες στις φαβέλες δεν έχουμε τηλεόραση και ότι ακόμα και σε εκείνες που έχουμε πολλές φορές οι άνθρωποί μας δεν μπορούν να καταλάβουν την ακατάληπτη γλώσσα των ειδικών που με ύφος περισπούδαστο εξηγούν το ένα και το άλλο. Έτσι σκεφτήκαμε να φτιάξουμε μια γλώσσα και μια πρακτική ενημέρωσης που να συνομιλεί με την καθημερινότητα των ανθρώπων στις φαβέλες, που να εξηγεί το επείγον της στιγμής που ζούμε, να το βάζει στην καθημερινότητά μας, να κάνει κατανοητό το επείγον. Και που να μη δημιουργεί πανικό» λέει η Mara, φαβελάα από το Ρεσίφε στο Βορρά της Βραζιλίας, που συμμετέχει στο Συντονιστικό Ενημέρωσης Ενάντια στον Κορονοϊό (Coalición de Comunicadores y Comunicadoras de la Periferia contra el Coronovirus). Ούτε που ξέρω πώς να μεταφράσω τον τρόπο που αυτοπροσδιορίζονται όλοι αυτοί που έχουν ριχτεί στη μάχη της ενημέρωσης για την πανδημία αυτό τον καιρό στις φαβέλες: comunicadores y comunicadoras populares y comunitarios («λαϊκοί κοινοτικοί ενημερωτές και ενημερώτριες»;… δύσκολο στα ελληνικά…) Μπορώ όμως να περιγράψω τι κάνουν:
Το πρώτο που έκαναν ήταν να έρθουν σε επαφή με τους χιλιάδες μουσικούς πειρατικούς ραδιοσταθμούς που υπάρχουν στις κοινότητες (η μουσική είναι αναπόσπαστο μέρος της ζωής των φαβελάων και τα πειρατικά μουσικά ραδιόφωνα είναι ένας κόμβος σημαντικός στη ζωή της κάθε γειτονιάς στην κάθε φαβέλα). Μέσα από αυτά τα ραδιόφωνα κινητοποιήθηκαν οι πρώτοι εθελοντές κάτοικοι που ανέλαβαν να στήσουν πανό με οδηγίες πρόληψης σε κομβικά σημεία της κάθε φαβέλας. Μέσα από αυτά τα ραδιόφωνα κινητοποιήθηκε κάθε μουσικό γκρουπ της γειτονιάς (funk, hip-hop, rap, pagodi… αδιάφορο…) που ανέλαβε να φτιάξει στίχους-τραγούδια κατάλληλα για ενημέρωση των κατοίκων και να διατρέχει όλη τη γειτονιά, σε ημιφορτηγά με ηχεία (πράγμα πολύ συνηθισμένο στη Βραζιλία), τραγουδώντας «τον κορονωϊό που πρέπει να νικήσουμε».
Στο Μαρέ (140.000 κάτοικοι) με πρωτοβουλία τεσσάρων comunicadoras comunitarias (στους οποίους σύντομα προστέθηκαν άλλοι 50) 10 κοινοτικές οργανώσεις σχημάτισαν το Μέτωπο Κινητοποίησης του Μαρέ (Frente de Mobilização da Maré: https://www.frentemare.com/). Έχουν ήδη κρεμάσει 5.000 πανό ενημέρωσης στις 16 κοινότητες της φαβέλας, έχουν καταγράψει τις ανάγκες των 4.000 πιο ευάλωτων οικογενειών (κάπου 25.000-30.000 άνθρωποι), συγκεντρώνουν τρόφιμα, οργανώνουν μαθήματα καλλιέργειας σε αστικούς κήπους, απολυμαίνουν τους δρόμους, και πάνω απ’ όλα τρέχουν την ζωτικής σημασίας καμπάνια «Να μοιραστούμε όλοι το νερό» συγκεντρώνοντας νερό από όσους τυχαίνει να έχουν και διανέμοντάς το καθημερινά στις οικογένειες που τους λείπει. “Μοιράσου το νερό με τους γείτονές σου» ακούγεται από τα μεγάφωνα του ημιφορτηγού που διασχίζει τους δρόμους του Μαρέ.
Τα ήδη καταξιωμένα στη συνείδηση των φαβελάων μέσα ενημέρωσης από τα μέσα, όπως η Φωνή των Κοινοτήτων (Voz das Comunidades: https://www.vozdascomunidades.com.br/) και η Favela em Pauta (https://favelaempauta.com/) ενισχύουν και προωθούν κάθε πρωτοβουλία πολλαπλασιάζοντας έτσι τη δυναμική της. Ένα συντονιστικό των comunicadores comunitarios φτιάχτηκε με πρωτοβουλία της Φωνής των Κοινοτήτων και δημιούργησε στο twitter τα hashtag #COVID19NasFavelas y #CoronaNasPeriferias που εξελίχθηκαν σε πανεθνικές καμπάνιες ενημέρωσης και δράσης στις φαβέλες.
«Εδώ, στη φαβέλα, η απάντηση δεν μπορεί να είναι ατομική, μπορεί να είναι μόνο συλλογική».
Είναι αδύνατο να απαριθμήσει κανείς όλες τις πρωτοβουλίες που έχουν ριχτεί στον υπεράνθρωπο αγώνα ενάντια στον COVID19 στις φαβέλες. Ένας κόσμος στρατευμένος, αυτοοργανωμένος, από τα κάτω, προσπαθεί να δώσει απαντήσεις πρακτικές σε καθημερινά προβλήματα επιβίωσης δεκάδων ή και εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων. Ενάντιά τους έχουν τα πάντα: «επιχειρήσεις καταστολής, στρατιωτικοποίηση, τανκς, έλλειψη νερού, έλλειψη φαγητού, το κράτος και τις εκκλησίες του»3. Μαζί τους έχουν την πλειοψηφία των κατοίκων γιατί «δεν είναι αποτέλεσμα παρθενογένεσης αυτές οι ομάδες. Είναι ομάδες φαβελάων που υπήρχαμε πριν τον κορονοϊό, δουλεύουμε χρόνια χτίζοντας εμπιστοσύνη στην κοινότητα. Και τώρα δεν παλεύουμε για να ταϊσουμε κάποιους φτωχούς, όπως μπορεί να νομίζετε εσείς. Παλεύουμε για να σώσουμε τους ανθρώπους της κοινότητάς μας και αυτός ο αγώνας δημιουργεί δυνατούς κοινωνικούς δεσμούς. Ναι, τώρα πλαισιωθήκαμε από πολύ περισσότερους κατοίκους. Γιατί όλοι ξέρουν ότι κανένα κράτος δεν θα μας σώσει. Το κράτος μιλάει για «εθνική οικονομία». Εμάς δεν μας λογαριάζει καμιά «εθνική οικονομία». Το κράτος είναι για τα συμφέροντα κάποιων κι εμείς, το ξέρουμε, δεν συμφέρουμε το κράτος. Εμείς θα σωθούμε από μας, από κοινού, από την κοινότητα (Nos vamos a salvarnos comunitariamente)» λέει η Μ. από την Πόλη του Θεού.
«Γιατί εδώ» συμπληρώνει ο Timo από το Maré, «στη φαβέλα, η απάντηση δεν μπορεί να είναι ατομική, μπορεί να είναι μόνο συλλογική».
Όλα αυτά που μοιράζομαι εδώ μαζί σας, ίσως θα μπορούσαν να είναι πιο περιεκτικά και πιο σύντομα. Να δίνουν την απαραίτητη πληροφορία και τέλος. Όμως -σκέφτομαι- καμιά πληροφορία δεν αξίζει αν δεν μεταφέρει την αγωνία, την πίστη, τον ενθουσιασμό ή την απελπισία που μόνο τα λόγια των ίδιων που την ζουν μπορούν να μεταφέρουν. Και εν τέλει, διαβάζοντάς τα ξανά για να σας τα στείλω, μου φαίνονται αποσπασματικά και λίγα σε σχέση με τα όσα μου μεταφέρθηκαν ή βρήκα ψάχνοντας σε ιστοσελίδες των κινημάτων των φαβελάων.
Το μόνο που μπορώ να πω με σιγουριά, μετά από όλες αυτές τις συνομιλίες και το ψάξιμο είναι ότι κατάλαβα πολύ βαθιά τα λόγια της νέγρας βραζιλιάνας ποιήτριας Conceição Evaristo που κάπου εδώ παραπάνω παραθέτω: «Εκείνοι συμφώνησαν να μας σκοτώσουν, εμείς συμφωνήσαμε να μην πεθάνουμε».
Ε.Μ. από slowmotionbook
1. Σύμφωνα με στοιχεία της Διεθνούς Αμνηστίας πριν το Μουντιάλ (2014) και τους Ολυμπιακούς Αγώνες (2016) έγιναν 250 χιλιάδες εκκενώσεις οικογενειών φαβελάων. Μερικές φαβέλες που ήταν κοντά σε ολυμπιακά έργα (όπως η Villa Autodromo, η Villa Armonia, η Villa Recreió 2), παρά την αντίσταση των κατοίκων τους, τις παρεμβάσεις της Δ.Α. και της Επιτετραμμένης για την Κατοικία του ΟΗΕ στη Βραζιλία, κατεδαφίστηκαν εξ΄ ολοκλήρου. Στις υπόλοιπες φαβέλες εγκαταστάθηκε η UPP (Unidade de Policia Pacificadora: Αστυνομικές Μονάδες Ειρήνευσης), ένα πάνοπλο στρατιωτικό-αστυνομικό σώμα που δημιουργήθηκε το 2008 και θεωρείται από τους κατοίκους στρατός κατοχής. Κυκλοφορεί στις φαβέλες με τανκς και επιχειρεί και από αέρος με ελικόπτερα. Μόνο για το 2019 η UPP θεωρείται υπεύθυνη για 1300 δολοφονίες φαβελάων.
2. Για πληροφορίες στα ελληνικά μπορείτε να δείτε το άρθρο του Ραούλ Ζιμπέκι: https://www.babylonia.gr/2020/04/28/raoul-zimpeki-o-koronoios-vythizei-tin-kyvernisi-mpolsonaro/ και το άρθρο της Χριστίνας Πάντζου: https://www.efsyn.gr/kosmos/maties-ston-kosmo/edo-latiniki-ameriki/239456_proklitikos-mpolsonaro-kai-nte-fakto
3. Η αναφορά «στο κράτος και τις εκκλησίες του» αφορά τις ευαγγελικές εκκλησίες. Θα άξιζε να γραφτεί ένα κείμενο ολόκληρο για να μιλήσει κανείς για τις δράσεις των ευαγγελιστών στη Βραζιλία και όλη την Λ.Α., που τα τελευταία χρόνια, έχουν ριζώσει για τα καλά στις φαβέλες και τις πόλεις, χρησιμοποιώντας τρόπους της θεολογίας της απελευθέρωσης με ολότελα διαφορετικούς στόχους όμως. Εδώ θα περιοριστούμε να πούμε μόνο ότι στη Βραζιλία στήριξαν ενεργά τον Μπολσονάρο, τόσο χρηματοδοτώντας την εκστρατεία του όσο και πείθοντας μεγάλα κομμάτια του πληθυσμού ότι είναι ο σωτήρας. Ο ίδιος άλλωστε πριν τις εκλογές βαφτίστηκε ευαγγελιστής, στον Ιορδάνη ποταμό, σε μια τελετή που μεταδόθηκε από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και αναμεταδόθηκε σε όλες της ευαγγελικές εκκλησίες της Βραζιλίας. Η στάση τους απέναντι στην πανδημία (που ταυτίζεται με εκείνην του Μπολσονάρο) δυσκολεύει τη δράση των κινημάτων και των οργανώσεων στις φαβέλες, μιας και πολλοί κάτοικοι πείθονται από τους ευαγγελιστές πάστορες ότι η πανδημία είναι «μια συνωμοσία εβραίων, καθολικών και κομμουνιστών».
4. Μπορείτε να βρείτε στοιχεία για την εξάπλωση του COVID19 στις φαβέλες στον ψηφιακό χάρτη Mapa ações coronavírus Favelas e Periferias που δημιουργήθηκε με πρωτοβουλία της οργάνωσης Favela em Pauta (https://favelaempauta.com/) και του Ινστιτούτου Marriele Vive (η Marriele Franco, φαβελάα, ακτιβίστρια του φεμινιστικού και LBTG κινήματος και δημοτική σύμβουλος στο Ρίο, δολοφονήθηκε το Μάρτη του 2018. Σύμφωνα με τη δικαστική έρευνα στη δολοφονία της εμπλέκονται κύκλοι ενός εκ των υιών Bolsonaro): https://www.efsyn.gr/kosmos/maties-ston-kosmo/edo-latiniki-ameriki/185205_i-epikindyni-fatria-mpolsonaro
