Το παρόν βιβλίο του διευθυντή της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος Σταύρου Ζουμπουλάκη, όπως και ο ίδιος ο τίτλος δηλοί, συνιστά την ομιλία που εκφώνησε ο ίδιος στις 27 Ιανουαρίου 2018, Διεθνής Ημέρα μνήμης του Εβραϊκού Ολοκαυτώματος, στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος.[1]
Γράφει ο Σίμος Ανδρονίδης για το βιβλίο του Σταύρου Ζουμπουλάκη σχετικά με το Εβραϊκό Ολοκαύτωμα.
Η ίδια ομιλία που έλαβε την μορφή ενός σύντομου αλλά ‘πυκνού’ σε νοήματα βιβλίου, καθίσταται ένα ιδιαίτερο τεκμήριο μνήμης της Εβραιο-κτονίας από την Ναζιστική Γερμανία, που εν προκειμένω περιστρέφεται γύρω από τους άξονες της εξόντωσης και της ιστορικής όσο και πολιτικοϊδεολογικής ‘σύλληψης’ της Εβραϊκής εξόντωσης, δίχως όμως να αποφεύγει να θίξει σημαντικά ζητήματα που άπτονται της δυνατότητας αναστοχασμού και ιστορικής αυτογνωσίας της ελληνικής κοινωνίας, όπως είναι η αναπαραγωγή της αντισημιτικής ιδεολογίας στους κόλπους της.
Ακολουθώντας μία ιστορική, χρονολογικού τύπου, αφήγηση που σε ένα αρχικό στάδιο εστιάζει ή και προσδιορίζει την ευρύτητα της Εβραϊκής φόνευσης, ευρύτητα που συνεπάγεται το γεγονός ό,τι, συγκριτικά με την περίοδο προ και την περίοδο μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο έχουν απομείνει λίγοι και διάσπαρτοι ανά την ευρωπαϊκή ήπειρο, Εβραϊκοί πληθυσμοί, ο Σταύρος Ζουμπουλάκης φωτίζει το συμβάν του ‘Ολοκαυτώματος,’ προσιδιάζοντας προς την κατεύθυνση όχι της πολιτικής της ‘κλειδαρότρυπας,’ που μέσα από μία σχισμή παρακολουθεί από χρονική απόσταση το τι έλαβε χώρα, αλλά, αντιθέτως, της κατεύθυνσης εκείνης που θέλει τον ομιλητή-συγγραφέα να τοποθετείται ενώπιον του ίδιου συμβάντος, πολιτικά, αξιακά, μνημονικά, διαθέτοντας ένα ευρύτερα ιστορικό θάρρος συμβατό με το προς πραγμάτευση αντικείμενο.
Δηλαδή, αντικρίζοντας το, τιθέμενος ενώπιον των σωμάτων και της στάχτης, ομιλεί και γράφει για αυτό (δύναται να σταθούμε στο σημαίνον της γραφής), κάτι που θεωρούμε πως καθίσταται η απαραίτητη προϋπόθεση ώστε να μην περιπέσει το Ολοκαύτωμα είτε στην ‘παγίδα’ της λήθης, είτε στη συνθήκη μίας ιδιαίτερης σχετικοποίησης του.
Με κατατοπιστικό τρόπο, ο συγγραφέας νοηματοδοτεί τους όρους της επι-τέλεσης της Εβραϊκής, συλλογικής ή και μαζικής φόνευσης που εκτείνεται γεωγραφικά, έχοντας ως σημείο αναφοράς την Γερμανία, εγγράφοντας στο πλαίσιο της τα υποδείγματα εξόντωσης του Εβραϊκού πληθυσμού σε Ρουμανία, Ουκρανία και Πολωνία, αναδεικνύει, εντός του ίδιου πλέγματος, την παράλληλη ευθύνη Πολωνών, Ουκρανών, Λιθουανών, Κροατών, σε αυτή την εξόντωση.
Ως προς αυτό, αυτή η εθνική ευθύνη δεν εξυψώνεται για να φθάσει το ύψος της Ναζιστικής-Γερμανικής ευθύνης, αλλά τοποθετείται με σαφήνεια εντός της όλης διαδικασίας της εξόντωσης, αποκαλύπτοντας ανά περιοχή της Ευρώπη, τις όψεις ενός αντι-Εβραϊκού μίσους (με ιστορικές ρίζες) που εκδηλώνεται άγρια και βίαια, συν-διαλεγόμενο με τον εθνικοσοσιαλιστικό αντισημιτισμό, τον «λυτρωτικό»[2] αντισημιτισμό όπως τον αποκάλεσε ο ιστορικός Σαούλ Φριντλέντερ.
Δίχως ενίοτε να φείδεται απαραίτητων διευκρινίσεων, ο Σταύρος Ζουμπουλάκης σημασιοδοτεί τους επιγενόμενους όρους συγκρότησης του ναζιστικού αντι-σημιτισμού ή εάν θέλουμε να δοκιμάσουμε κάτι παρόμοια βαρύ, αντι-Εβραϊσμού, το πως αυτή η ιδεολογία, συστηματοποιείται εν καιρώ ναζιστικής κυριαρχίας και μετεξελίσσεται σε θανατική ιδεολογία διαμέσου των αναπαραστάσεων του Εβραίου ως του ‘άφρονος’ και ιστορικού ‘κακού’ που πλήττει όχι μόνο την Γερμανική αλλά και την ευρωπαϊκή κουλτούρα και ταυτότητα. Και εδώ έχουμε ένα σημείο τομής. Ο συγγραφέας δεν αποκόπτει τον Γερμανικό αντισημιτισμό από τις ρίζες του.
Απεναντίας, τον προσεγγίζει με τέτοιον τρόπο ώστε να διαφαίνεται το πως αυτός αντλεί και τροφοδοτείται παράλληλα από το ιστορικό, ευρωπαϊκό φαντασιακό περί του Εβραίου ως ‘πληγής’ ή ως ‘τραύματος’ που διαβεί στον πυρήνα της Ευρώπης και της ευρωπαϊκής κουλτούρας, προσδιορίζοντας εμφατικά τον τρόπο με τον οποίο το Εβραϊκό Ολοκαύτωμα συνιστά συμπύκνωση του ευρωπαϊκού αντισημιτισμού και πέραν αυτού, εφαρμοσμένη βιο-πολιτική που αντανακλά τον πυρήνα του Ναζιστικού ‘πράττειν’.
Ο Εβραίος (η ‘Εβραϊκότητα) ως το υποκείμενο δίχως ‘ταυτότητα,’ ως ο ‘ολετήρας’ από τον οποίο δεν πρέπει να μείνει ‘ίχνος,’ προβάλλοντας και εφαρμόζοντας σε ευρωπαϊκό επίπεδο την πολιτική της ‘Τελικής Λύσης,’ του Εβραϊκού θανάτου σε στρατόπεδα συγκέντρωσης και μη. Εδώ ενσκήπτει η τομή: η θανάτωση του Εβραίου ως ‘σωτηρία.’ Παίζοντας με τις λεπτές αποχρώσεις του γενικού και του ειδικού, και με υπόγειο περισσότερο σημείο αναφοράς την επίγνωση ό,τι η Εβραϊκή κουλτούρα έχει διαδραματίσει ιστορικό ρόλο στη διαμόρφωση, κοινωνιο-πολιτισμικά και αξιακά, της Ευρώπης, ο ομιλητής τέμνει τα χαρακτηριστικά που προσέλαβε η εξόντωση των εν Ελλάδι Εβραϊκών κοινοτήτων (Θεσσαλονίκη και όχι μόνο) ως συστατικό στοιχείο της πολιτικής της ναζιστικής ‘Τελικής Λύσης,’ και επανεπινοεί το βάθος του αντισημιτισμού στην Ελλάδα.
Συνάμα αναδεικνύει το θεσμικό του πρόσημο (μη καταδίκη του αντισημιτισμού από την Εκκλησία της Ελλάδος), εκεί όπου, μεταπολεμικά, η αναφορά στην εξόντωση του μεγαλύτερου μέρους των Ελλήνων Εβραίων, καλύφθηκε από τις πολιτικές της ‘αποσιώπησης,’ της εθνικής αφήγησης στην οποία δεν ενείχε θέση ο Εβραίος ως υπόσταση και ως ιστορία, η ίδια η Εβραϊκή παρουσία.
Επρόκειτο για ένα βιβλίο ή για ένα δοκίμιο που λειτουργεί ως τεκμήριο ιστορικής μνήμης, Ευρωπαϊκής και ελληνικής, που θέτει ως διακύβευμα το να ειπωθούν όχι η μία ενιαία αφήγηση, αλλά οι πολλές Εβραϊκές αφηγήσεις, σχηματοποιώντας το περίγραμμα της αντίθεσης και της δια-πάλης ενάντια στην ιστορική λήθη και στις μορφές του σύγχρονου αντισημιτισμού διαμέσου της έγκλησης της μνήμης που ‘αρδεύεται’ από την ίδια την πολιτική του θανάτου.
Ο αναστοχασμός για να καταστεί βαθύς προϋποθέτει να ανιχνευθούν και να μελετηθούν οι προεκτάσεις και ενός ελληνικού αντισημιτισμού που υπήρξε, ουσιωδώς υπήρξε, εμβαπτισμένος στα νάματα μίας λαϊκότητας που διεκδίκησε να αφηγηθεί την δική της ‘αλήθεια.’ Το βιβλίο συμβάλλει σε μία και εν εξελίξει συζήτηση, θεωρητική και πολιτική, για το Ναζιστικό σημείο εγκάρσιας διάρρηξης (Ολοκαύτωμα των Εβραίων), τονίζοντας την έννοια της μνήμης που δεν είναι πανάκεια σε μορφή μνημείου αλλά πρωταρχικά, ζώσα πολιτική.
Ας προτείνουμε κάτι. Το συγκεκριμένο βιβλίο-ομιλία, δύναται να ενταχθεί και στη σχολική εκπαίδευση, σε δευτεροβάθμιο επίπεδο, ακόμα ακόμα και στις παραγωγικές σχολές των Σωμάτων Ασφαλείας και των Ενόπλων Δυνάμεων.
[1] Βλέπε σχετικά, Ζουμπουλάκης Σταύρος, ‘Για το Ολοκαύτωμα. Ομιλία στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος,’ 27 Ιανουαρίου 2018, Αθήνα, Εκδόσεις Πόλις, 2018.
[2] Βλέπε σχετικά, Ζουμπουλάκης Σταύρος, ‘Για το Ολοκαύτωμα. Ομιλία στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος,’ 27 Ιανουαρίου 2018…ό.π., σελ. 21.
*Ο Σίμος Ανδρονίδης είναι υποψήφιος διδάκτωρ στο τμήμα Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ.
