Ο Λεωνίδας Οικονομάκης ιχνηλατεί τον δρόμο που επέλεξαν οι Ζαπατίστας στο Μεξικό και οι Βολιβιανοί κοκαλέρος προς την κοινωνική αλλαγή, παρουσιάζοντας μέσα από το βιβλίο του τις εσωτερικές διεργασίες, τις διαμάχες και τη στρατηγική δύο κινημάτων με κοινά, αλλά και πολλά διαφορετικά χαρακτηριστικά. Δύο κινημάτων της Λατινικής Αμερικής, που έχουν απασχολήσει τα διεθνή ΜΜΕ, για το οποία ωστόσο δεν έχουμε ικανοποιητική βιβλιογραφία.
Η έρευνα πεδίου του κ. Οικονομάκη αναδεικνύει πολλά στοιχεία τα οποία αγνοούσαμε. Αξιοποιώντας μια σειρά συνεντεύξεων, μεθόδων πολιτικής εθνογραφίας και προχωρώντας σε έρευνα αρχειακού υλικού, ο συγγραφέας μας εντάσσει στις στρατηγικές αλληλεπιδράσεις, στο πολιτικό περιβάλλον των περασμένων δεκαετιών και του σήμερα, στο κοινωνικοοικονομικό μοντέλο που εφαρμόζουν οι Ζαπατίστας, αλλά και στη σημασία της αυτοοργάνωσης, της πολιτικής και επαγγελματικής αλληλεγγύης που επέδειξαν οι αυτόχθονες κοκαλέρος και οι μεταλλωρύχοι στη Βολιβία.
Ο τρόπος γραφής του συγγραφέα “παντρεύει” το ακαδημαϊκό ύφος με έντονα, ζωηρά αφηγηματικά στοιχεία που κάνουν τη ροή της ανάγνωσης πολύ ενδιαφέρουσα. Πολλά ιστορικά και εθνογραφικά στοιχεία που απορροφώνται και “χωνεύονται” εύκολα, με έμφαση να δίνεται και στις διαπροσωπικές σχέσεις των ηρώων.
“Μην μας παρεξηγείτε, μαθαίνουμε ακόμα”
Αυτό είναι το πνεύμα της ζαπατίστικης προσέγγισης, από την καθημερινή εκπαίδευση, την ανάπτυξη δεξιοτήτων, μέχρι την καθημερινή προσπάθεια για την εφαρμογή ενός εναλλακτικού, βιώσιμου και ρεαλιστικού μοντέλου οικονομικής διαχείρισης και κοινωνικής ανάπτυξης.
Η κοινωνική αλλαγή σε εθνικό επίπεδο παραμένει ζητούμενο για τους Ζαπατίστας μετά από δεκαετίες δράσης, ωστόσο ο στόχος αυτός δεν έχει τέλος, ούτε αναπτύσσεται μέσα από την αστικοποίηση του χρόνου. Δεν έχει τέλος, έχει όμως αρχή, έχει στοιχεία ανάπτυξης και στρατηγικής τοποθέτησης απέναντι στις προκλήσεις που εμφανίζονται.
Εκείνο που παραμένει ζωντανό, και είναι κάτι που ο συγγραφέας επιδιώκει, είναι η διαρκής υπενθύμιση πως το πείραμα των Ζαπατίστας βρίσκεται σε εξέλιξη, αναπτύσσεται, σταθεροποιείται, “ανοίγεται”, αποκτά καθημερινά χαρακτηριστικά βιωσιμότητας. Από αυτό και μόνο το πρίσμα, η παρακολούθηση και μελέτη των Ζαπατίστας έχει ενδιαφέρον, ειδικά για τα καθ’ ημάς, για το πως το δικό μας, “δυτικό μοντέλο”, σε σύγκριση με αυτό που αναπτύσσεται στο μακρινό Μεξικό, έχει όρια και εμπόδια που μοιάζουν ανυπέρβλητα.
Οι πόλεμοι του νερού, της κόκας και του φυσικού αερίου
Ο αυτοχθονισμός, ο αποικισμός των κυνηγημένων μεταλλωρύχων στις περιοχές των κοκαλέρος και η ανάπτυξη μιας έντονα συνδικαλιστικής συνείδησης, η μετέπειτα διείσδυση παραστρατιωτικών ομάδων αλλά και του επίσημου στρατού του κράτους στην περιοχή της Τσαπαρέ, η οργάνωση πολιτοφυλακών και η επιλογή για κάθοδο στις εκλογές, διαμορφώνουν την αλυσίδα μέσα από την οποία το αυτοχθονικό κίνημα κατάφερε να βρεθεί στο επίκεντρο των πολιτικών εξελίξεων στη Βολιβία την περίοδο 2000-2005.
Ο Έβο Μοράλες, εκ των ηγετικών προσωπικοτήτων του κινήματος MAS, για πολλά χρόνια πρόεδρος της χώρας μέχρι την εκδίωξή του από την πολιτική ηγεσία μέσα από πραξικόματα πέρυσι, βρίσκονται στον πυρήνα των αποφάσεων και της διαμόρφωσης της στρατηγικής των κοκαλέρος.
Για το μεγαλύτερο μέρος της βιβλιογραφίας για τη Βολιβία και την πολιτικοποίηση των αυτόχθονων απουσιάζει η ανάλυση (ή έστω η προσπάθεια ανάλυσης) των συνθηκών μέσα στις οποίες ελήφθησαν αποφάσεις, διαμορφώθηκε και ανατράπηκε η στρατηγική, πως προετοιμάστηκαν τα δίκτυα συμμαχιών και πως τελικά προκρίθηκε η επιλογή της καθόδου στις εκλογές αντί του ένοπλου αγώνα. Ο συγγραφέας Λεωνίδας Οικονομάκης καλύπτει αυτό το κενό σε εξαιρετικό βαθμό, πηγαίνει πίσω και βαθιά στο χρόνο, “σκάβει”, αναλύει, ερμηνεύει, αλλά κυρίως φέρνει μαρτυρίες και ιστορικά γεγονότα που συνθέτουν τη “μεγάλη εικόνα” που μας είναι απαραίτητη για να ξεφύγουμε από την επιφανειακή προσέγγιση του κινήματος.
Το σημαντικότερο, ίσως όλων, είναι πως η παρούσα μελέτη δεν αποτελεί ένα ακόμη ιστοριογραφικό, εθνογραφικό και πολιτικό πόνημα. Αποτελεί μια σημαντική προσπάθεια καταγραφής των πολύπλοκων σχέσεων εντός δύο μεγάλων κινημάτων, από τα οποία αντλούμε εμπειρίες και εικόνες που είναι επίκαιρες και για τη δική μας πολιτική και κοινωνική πραγματικότητα στην Ευρώπη. Εμπειρίες που σίγουρα μπορούν να είναι χρήσιμες και στο επίπεδο της διαμόρφωσης κοινωνικοπολιτικών σχέσεων σε περιφερειακό, εθνικό, αλλά και σε τοπικό επίπεδο, εκτός της Λατινικής Αμερικής.
*Το βιβλίο “Σαν τον Ζαπάτα και τον Τσε: Οι Zapatistas και οι Βολιβιανοί cocaleros ” κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ακυβέρνητες Πολιτείες.
