Ο Αντόνιο Γκράμσι πριν έναν αιώνα προέτρεπε τους ιταλούς εργάτες να πάνε στο γήπεδο!
Μια σπάνια φωτογραφία: ο Ενρικό Μπερλίγκουερ παίζει ποδόσφαιρο.
Πριν από έναν αιώνα, στις στήλες του στο Avanti ο Αντόνιο Γκράμσι καλούσε τους εργάτες της Ιταλίας να πηγαίνουν στο… γήπεδο. Μάλιστα χαρακτήρισε το ποδόσφαιρο έκφραση της νεωτερικότητας. Στο βιβλίο «Sotto la Mole», ο μεγάλος ιταλός θεωρητικός του Μαρξισμού, ανάμεσα στα άλλα ανέλυσε δύο πτυχές του ελεύθερου χρόνου των εργαζομένων: το ποδόσφαιρο και τα παιχνίδια με χαρτιά (Όχι τυχαία το 1972 ένας άλλος αριστερός διανοούμενος ο αείμνηστος σύντροφος Κώστας Φιλίνης έγραφε το βιβλίο «Η θεωρία των παιγνίων και στρατηγική πολιτική»). Με τον εμβληματικό τίτλο «Il Calcio e lo scopone», «Ανακαλύψτε το ποδόσφαιρο», ο Αντόνιο Γκράμσι έγραψε ότι το ποδόσφαιρο αντιπροσωπεύει μεταφορικά πάντα, την αγγλοσαξωνική άποψη για τη φιλελεύθερη κοινωνία, σε αντίθεση με την ιταλική κοινωνία όπου κυριαρχεί η διαφθορά και η εξαπάτηση. «Ακόμη και σε αυτές τις περιθωριακές δραστηριότητες των ανδρών αντικατοπτρίζεται η οικονομική-πολιτική δομή των κρατών. Ο αθλητισμός είναι μια ευρέως διαδεδομένη δραστηριότητα κοινωνιών, στις οποίες ο οικονομικός ατομικισμός του καθεστώτος έχει μεταμορφωθεί και συνδυάζει την οικονομική και πολιτική ελευθερία, με την πνευματική ελευθερία και την ύπαρξη αντιπολίτευσης».
Ένα ατομικιστικό μοντέλο της κοινωνίας
«Οι Ιταλοί αγαπούν πολύ λίγο τα σπορ. Προτιμούν τον αθλητισμό από τον καναπέ. Στην ύπαιθρο αντί να περπατούν, να κάνουν κάτι, να κινηθούν, προτιμούν την απομόνωση σε ένα καφενείο, γύρω από το τραπέζι», γράφει τον Αύγουστο του 1918 ο Γκράμσι, ενώ στη συνέχεια προχωρά σε μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα ανάλυση για την κουλτούρα του ποδοσφαίρου: «Κοιτάξτε ένα ποδοσφαιρικό παιχνίδι: είναι ένα ατομικιστικό μοντέλο της κοινωνίας: η πρωτοβουλία ασκείται, αλλά ορίζεται από το νόμο. Οι προσωπικότητες διακρίνονται ιεραρχικά, αλλά η διάκριση δεν γίνεται από την καριέρα, αλλά από την ξεχωριστή ικανότητα. Υπάρχει κίνηση, ο αγώνας. Αλλά όλα διέπονται από έναν άγραφο νόμο, ο οποίος ονομάζεται πίστη, κάτω από τη συνεχή παρουσία του διαιτητή. Ανοιχτό τοπίο, κυκλοφορία αέρα, υγιείς πνεύμονες, ισχυροί μύες, πάντα έτοιμοι για δράση».
Για τον Γκράμσι το ποδόσφαιρο είναι το έμβλημα της δημοκρατίας, επειδή παίζεται στο ύπαιθρο και κάτω από τα μάτια του κοινού, που μπορεί να διακρίνει και να εκτιμήσει τους παίκτες για τις δεξιότητές τους. Αντίθετα τα παιχνίδια με τα χαρτιά, είναι μια διαφορετική κουλτούρα: «Ένα παιχνίδι με χαρτιά. Μοναστήρι, καπνός, τεχνητό φως. Κραυγές, γροθιές στο τραπέζι και συχνά στο πρόσωπο του αντιπάλου … ή του συνεργού. Διαστροφή του εγκεφάλου. Αμοιβαία δυσπιστία. Μυστική διπλωματία. Σημαδεμένα χαρτιά. Υπάρχει νόμος; Πού πρέπει να τηρείται ο νόμος; Διαφέρει από τόπο σε τόπο, έχει διαφορετικές παραδόσεις, είναι μια συνεχής ευκαιρία για διαμάχη και διαμάχες». Τρία χρόνια αργότερα, τον Ιανουάριο του 1921, ο Γκράμσι, μετά την άποψη ότι «ο αθλητισμός αναδεικνύει την έννοια του δίκαιου παιχνιδιού», θα γράψει ότι η χαρτοπαιξία είναι η πιο αντιφατική έκφραση της κοινωνίας: «Η χαρτοπαιξία είναι η «αθλητική» μορφή της κοινωνίας, οικονομικά, πολιτικά και πνευματικά. Εκεί όπου η μορφή της αστικής συνύπαρξης εξαρτάται από τον έμπιστο της αστυνομίας, τον αστυνομικό, την ανώνυμη επιστολή, τη λατρεία του ανικανότητα, από την καριέρα (με σχετικές εύνοιες και ευχαριστίες από τον αναπληρωτή). Η χαρτοπαιξία παράγει τους τύπους που τραμπουκίζουν τους εργαζόμενους, οι οποίοι στην ελεύθερη συζήτηση τόλμησαν να αντικρούσουν τις σκέψεις τους».
Όταν ο Αντόνιο Γκράμσι έγραψε το «Ανακαλύψτε το ποδόσφαιρο», τα ευρωπαϊκά πρωταθλήματα ποδοσφαίρου είχαν ανασταλεί λόγω του πρώτου παγκοσμίου πολέμου, αλλά ο μεγάλος μαρξιστής παρά τη διακοπή των πρωταθλημάτων κατάφερε να κατανοήσει την ουσία του ποδοσφαίρου χάρη στη διάδοσή του από ερασιτεχνικές ομάδες σε όλη την Ιταλία και το γεγονός ότι ζούσε στο Τορίνο, μια πόλη που από το 1898 είχε φιλοξενήσει το πρώτο ιταλικό πρωτάθλημα ποδοσφαίρου στο οποίο συμμετείχαν η Τζένοα, η Ιντερ, ο Ποδοσφαιρικό Σύλλογος του Τορίνο και η Βασιλική Γυμναστική Εταιρία του Τορίνο. Τον τίτλο, τον πρώτο στην ιστορία του ιταλικού ποδοσφαίρου κατέκτησε η Τζένοα που νίκησε στον τελικό 2-1 την Ιντερ.
Γιουβέντους και Ιταλική αριστερά!
Το ενδιαφέρον του Αντόνιο Γκράμσι για το ποδόσφαιρο εστιάστηκε στην κοινωνική του διάσταση και στη διεισδυτικότητα που είχε στην ιταλική εργατική τάξη. Στη συνέχεια όμως ο θρυλικός ηγέτης του Ιταλικού Κομμουνιστικού Κόμματος Πάλμιρο Τολιάτι έκανε ένα βήμα παραπάνω. Ακολούθησε μια ομάδα. Και ποια; Την Γιουβέντους. Μετά την απελευθέρωση, ο Τολιάτι ρωτούσε κάθε Δευτέρα τον αναπληρωτή γραμματέα του PCI, Pietro Secchia, τι είχε κάνει ο Γιούβε την προηγούμενη μέρα στο πρωτάθλημα. Όταν μια μέρα ο «σταχανοβίτης» Secchia (που δεν είχε κανένα ενδιαφέρον για το ποδόσφαιρο), είπε στον Τολιάτι ότι δεν γνωρίζει, ο γραμματέας του ΙΚΚ με σχεδόν ανακριτικό ύφος του είπε: «Θέλετε να κάνετε την επανάσταση χωρίς να γνωρίζετε τα αποτελέσματα των ποδοσφαιρικών αγώνων;».
Αν ο Τολιάτι ήταν δηλωμένος οπαδός της Γιουβέντους, ο Ενρικο Μπερλιγκουέρ μοίραζε την ποδοσφαιρική του αγάπη στη Καλιάρι (της ιδιαίτερης πατρίδας του Σαρδηνίας) και την Γιουβέντους. Την αποκάλυψη αυτή έκανε σε μια ραδιοφωνική συνέντευξη μια μεγάλη μορφή της Κάλιαρι και του Ιταλικού ποδοσφαίρου ο Τζίτζι Ρίβα, ο οποίος τόνισε ότι ο Μπερλίγκουερ όταν ήταν πιτσιρικάς υποστήριζε την «Μεγάλη Κυρία» του ιταλικού ποδοσφαίρου.
Πηγή: Εποχή
